Орындағандар: Әйгерім Карбозова Жадыра Асанова Тексерген: Майра Жолшаева 24.02.2014 1
Жұбанов Құдайберген Қуанұлы (1899-1938) Профессор, түркітанушы, педагог 24.02.2014 2
24.02.2014 3 1899 жылы Ақтөбе облысы, Темір ауданында дүниеге келген. Алғашқыда Оспан иманның мешітінен дәріс алып, араб тілін үйренеді. 1918 жылы Електегі екі кластық орыс-қазақ училищесін бітірген. Темір-Орқаш болысының әуелі хатшысы, кейін төрағасы болады. 1920 ж Орынбор қаласындағы “Хусайния” медресесін бітіреді.
24.02.2014 4 1928 жылы Санкт-Петербургтегі Шығыс тілдері институтының (Шығыстану институты) толық курсын бітіріп, 1929 жылы осы институттың академигі Самойлович басқаратын “түркітану семинарийіне” оқуға түсті, 1930 жылы КСРО Ғылым Академиясының Тіл білімі институтының аспиранты болды. 1932 –1937 жылдары ҚазПИ-де (қазіргі Алматы мемлекеттік университеті) профессор, қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі болды.
Жұбанов тіл білімі мәселелерімен 1920 жылдан бастап шұғылдана бастады. Ол қазақ мектептері мен жоғары оқу орындары үшін қазақ тілін оқыту бағдарламаларын жасап, оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазды. 24.02.2014 5
24.02.2014 6
24.02.2014 7
Қазақ тілінің грамматикасы ІІ БӨЛІМ Сөйлем мүшелері Таныстыру Сөйлем түгел бір ойды білдіреді. Түгел ойды сөйлем бір сөзбен де, көп сөзбен де білдіреді. Бірақ, бір сөздің бір өзі сөйлем болуы сирек болады. Көбінесе, сөйлемде бірнеше сөз болады. Көп сөзді сөйлемнің түгел ойдың бір бөлшегін білдіретін әр сөзін сөйлем мүшесі дейміз. Мысалы, Құс ұшады. Бала ойнайды. Күн суық деген үш сөйлемнің әрқайсысында екі-екіден мүше бар. 24.02.2014 8
24.02.2014 9 Ескерту ! Баяндауыш – сөйлемнің соңында келмейтін екі жері бар: 1. Ұран сөздерде (Жасасын, кеңес үкіметі!) 2. Төл сөзге жалғанса (Құжырайған шал ғой-не хабар біледі дейсің, -дейді бір келіншек).
24.02.2014 10 Сөйлем мүшелерінің ішінде біреудің, не бірдеменің не қылғанын, я не болғанын баяндап тұратын бір мүше болады. Оны баяндауыш дейміз. Мысалы, Құс ұшады. Бала ойнайды дегенде құстың, баланың не қылатынын, күн суық дегенде күннің нешік екенін ұшады, ойнайды, суық деген мүшелер баяндап тұр. Сондықтан бұларды баяндауыш мүше дейміз.
Бастауыш 24.02.2014 11
Сөйлемде бастауыш пен баяндауыштан басқа да мүшелер болады. Олар я бастауышты, я баяндауышты анығырақ, айқынырақ аңғарту үшін тұрады. Мәселен: Жылы-жылы жел соқты, Жылғалардан су соқты. Алдыңғы сөйлемнің баяндауышы – соқты, бастауышы – жел. Жылы-жылы сөздері жел деген бастауышты айқындап тұр. Тек Жел соқты деп қойсақ,желдің суық екенін, болмаса жылы екенін білмес едік. Қандай жел екенін айқындау үшін жылы-жылы деген сөздер қосылған. 24.02.2014 12
Сөйлемнің айқындауыш мүшелерін екі түрлі болады: бірі өзінің айқындайтын мүшелеріне жалғау барып жетектеледі, бірі жалғаусыз жетектеледі. Жалғаулы айқындауышты толықтауыш дейміз. Жалғаусыз айқындауышты анықтауыш дейміз. Сөйлемдегі бастауышпен баяндауыштан басқа жалғаусыз сөздің бәрі де анықтауыш болады. Баяндауыштан басқа жалғаулы сөздің бәрі де толықтауыш болады. 24.02.2014 13
24.02.2014 14 Мысалы, Жақып ұзақ сөйледі. Дәуіттің, Қасымның жаман жағын түгел ашып берді. Дегенде ұзақ, жаман, түгел деген сөздер – анықтауыш. Дәуіттің, Қасымның, жағын деген үшеуі – толықтауыш.
Салыстыру 24.02.2014 15
1. Қ. Жұбанов «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер», Алма ты, 2010 ж 154-162 беттер 2. І. Кеңесбаев «Қазақ тіл білімінің мәселелері», «Арыс» 2007 ж 526-532 беттер 3. Ы.Маманов «Қазақ тіл білімінің мәселелері», «Арыс» 2007 ж 362-376 беттер 24.02.2014 16
24.02.2014 17 Назарларыңызға рахмет!!!
Slide-Share